23.10.2015
Sprawozdanie z konferencji naukowej "Język nowej ewangelizacji"
W dniach 24-26 września 2015 r. w Supraślu odbyła się kolejna interdyscyplinarna konferencja Zespołu Języka Religijnego Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN, siódma już z cyklu poświęconego różnym odmianom polszczyzny religijnej. Oprócz Zespołu Języka Religijnego organizatorami byli Komisja Języka Religijnego przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów, Katedra Komunikacji Religijnej Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II oraz Zakład Gramatyki Współczesnego Języka Polskiego i Onomastyki Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Adama Mickiewicza. W obradach wzięli udział badacze z wielu ośrodków polskich: Warszawy, Krakowa, Katowic, Wrocławia, Lublina, Poznania, Kielc, Szczecina, Gdańska, Częstochowy, Opola i in., a także z Pragi czeskiej; wśród nich byli m.in. językoznawcy, teologowie, w tym także protestanccy i prawosławni, religioznawcy, socjologowie, teoretycy literatury i medioznawcy.
Obrady rozpoczęły się wystąpieniami ks. W. Przyczyny jako przewodniczącego Zespołu Języka Religijnego RJP PAN oraz M. Rybki reprezentującej Zakład Współczesnego Języka Polskiego i Onomastyki IFP UAM będący współorganizatorem konferencji.
Wprowadzeniem do dalszych rozważań na temat zjawiska nowej ewangelizacji był referat ks. Wojciecha Sadłonia (ISKK - Warszawa) pt. Religijność Polek i Polaków na przełomie XX i XXI wieku jako wyzwanie dla nowej ewangelizacji, w którym autor scharakteryzował model polskiego katolicyzmu na podstawie danych statystycznych. Kilka następnych wystąpień dotyczyło pojęcia nowej ewangelizacji: referat bp. Grzegorza Rysia (UPJPII) (autor przewodniczy Zespołowi ds. Nowej Ewangelizacji Konferencji Episkopatu Polski) pt. Nowa ewangelizacja – czym jest?; Joanny Sobczykowej (UŚ) pt. O Ewangelii i ewangelizacji we współczesnym dyskursie religijnym; Aldony Skudrzyk (UŚ) pt. Ewangelizacja nowa, czyli jaka? Rozważania nie tylko semantyczne. Wśród wystąpień o charakterze teoretycznym należy też wymienić referat Renaty Przybylskiej (UJ) pt. Modele komunikacji religijnej a nowa ewangelizacja oraz Ewy Bobrowskiej (UJ) pt. Polski dyskurs religijny a sfera publiczna.
Trzy referaty dotyczyły nowej ewangelizacji w wypowiedziach papieży: wystąpienia Małgorzaty Rybki (UAM) pt. „...rozpoczęła się nowa ewangelizacja, jak gdyby druga, a przecież ta sama co pierwsza”. Rozumienie pojęcia nowej ewangelizacji w nauczaniu Jana Pawła II; Marzeny Góreckiej (KUL) pt. Struktura i metoda nowej ewangelizacji według Benedykta XVI; a także ks. Henryka Sławińskiego (UPJPII) pt. Wkład papieża Franciszka w język nowej ewangelizacji.
W kilku wystąpieniach omawiano zorganizowane działania nurtu nowej ewangelizacji. Należy tu zaliczyć referaty: Justyny Sobol (KUL) pt. Grupy nowej ewangelizacji na mapie współczesnej Polski – analiza socjologiczna; Małgorzaty Nowak-Barcińskiej (KUL) Biblia jako narzędzie nowej ewangelizacji, w którym referentka przedstawiła zarówno teorię, jak i konkretne akcje ewangelizacyjne, np. rozdawania egzemplarzy Biblii przeznaczonych dla różnych środowisk; Michaeli Lašt’oviÄkowej i Marceli Grygerkovej (UJC AVCR) pt. The language of TEC liturgy, w którym autorki omawiały kursy ewangelizacyjne pod hasłem „Together Encounter Christ” organizowane w Czechach na wzór amerykański.
Przedstawiano także ewangelizowanie w ramach duszpasterstwa przedsiębiorców oraz psychoterapii małżeństw w referacie ks. Przemysława Króla (UPJPII) pt. Idea sukcesu istotnym przesłaniem ewangelizacyjnym duszpasterstwa przedsiębiorców, a także w wystąpieniu Cezarego Sękalskiego (Klinika Małżeńska – Kraków) pt. Psychoterapia małżeństw jako przejaw nowej ewangelizacji na przykładzie Kliniki Małżeńskiej w Krakowie.
Szczególnie wiele uwagi poświęcono ewangelizacji w internecie i jej różnym formom, jak internetowe nauki rekolekcyjne, memy, reklamy. Należy tu wymienić przede wszystkim referaty Doroty Zdunkiewicz-Jedynak (UW), pt. Chrystory, ewangelizatory i inne .... Internetowe narzędzia ewangelizacyjne – pożytki i zagrożenia; Katarzyny Trefler (UŚ) pt. Język nowej ewangelizacji na przykładzie krótkich tekstów ewangelizacyjnych – reklam i memów internetowych zamieszczanych na Facebooku; Eweliny Stachury (UW) pt. Modernizacja języka w dzisiejszej komunikacji religijnej na przykładzie internetowych nauk rekolekcyjnych (ku praktykom nowej ewangelizacji). Temat ewangelizacji internetowej pojawiał się także w kilku innych wystąpieniach.
Zainteresowanie wzbudziły także książki o charakterze świadectw oraz poradników życia duchowego. Na przykład Elżbieta Kucharska-Dreiss (UWr) w wystąpieniu pt. W poszukiwaniu nowych metafor: Jezus jako psycholog i trener omówiła książki Carla Nestiego. Katarzyna Skowronek (PAN i AGH) w referacie pt. Jak mówić o Bogu? Osho teoria języka religijnego przedstawiła poglądy zawarte w książkach popularnego hinduskiego nauczyciela duchowości działającego pod imieniem Osho, który oprócz hinduizmu czerpał także z tradycji chrześcijaństwa i innych religii. Z kolei Andrzej Kominek (UJK - Kielce) w wystąpieniu pt. Gdy problem prawdy staje się względny. Próba przyjrzenia się manipulacyjnym zagrożeniom techniki ramowania na przykładzie kwestii etycznych omawiał pojęcie ramy na różnorodnych przykładach zaczerpniętych z mediów (i trwającej debaty publicznej).
Uwagę badaczy przyciągnęły także różne typy reklamy religijnej: billboardy, foldery, ulotki oraz szeroko rozumiane gadżety religijne, które wykraczają poza formy i funkcje tradycyjnych dewocjonaliów. Tu należy wymienić opracowania ks. Andrzeja Draguły (USz) pt. Jak (nie)ewangelizować wizualnie? O prowokacji jako strategii komunikacyjnej; Katarzyny Czarneckiej (UAM) pt. Laboratoria i medykamenty. O próbach zastosowania wybranych obrazów metaforycznych w popularyzacji treści religijnych; Anny Parchety (UW) pt. Biblia do żucia, czyli religijny marketing.
Jak zatem można zauważyć, wiele uwagi poświęcono formom wizualnym, oprócz plakatów reklamowych, memów i gadżetów, poruszano także tematykę filmów i różnorodnej twórczości plastycznej. Oprócz wyżej wspomnianych należy tu wymienić referaty ks. Marka Lisa (UO) pt. Meandry filmowych teologii: perspektywy dla nowej ewangelizacji, Artura Mamcarza-Plisieckiego (KUL) pt. Znak wizualny w służbie ewangelizacji. Analiza retoryczna wybranych form wizualnych; Anny Marty Ĺťukowskiej (UMCS) pt. Rola ewangelizacyjna i wychowawcza współczesnej sztuki sakralnej na przykładzie twórczości Marko Ivana Rupnika, Barbary Forysiewicz (UG) pt. Warsztaty ikonograficzne – ewangelizacja przez tworzenie i kontemplację, oraz Doroty Pazio-Wlazłowskiej (PAN) pt. Ewangelizacja wizualna na przykładzie akcji ĐŃ – ĐżŃавОŃНавнŃĐľ!
Przedmiotem wielu wystąpień były tradycyjne formy ewangelizowania w nowej postaci, jak przekłady biblijne, misje ludowe, modlitewniki, katechizm, formy zbliżone do kaznodziejstwa, piosenka religijna, np. w wystąpieniach: Stanisława Koziary (UP) pt. Język współczesnych polskich przekładów biblijnych wobec zadań nowej ewangelizacji; ks. Wiesława Przyczyny pt. Misje ludowe – skuteczny środek nowej ewangelizacji?; Marii Wojtak (UMCS) pt. Ewangelizacyjne funkcje najnowszych modlitewników; Zbigniewa Barcińskiego (KUL) pt. Ewangelizacyjny katechizm młodych – chwyt retoryczny czy zmiana paradygmatu ewangelizacji?; Renaty Bizior (AJD – Częstochowa) pt. Od mikrokazań do memów z kazaniami. O innowacyjności komunikacji kaznodziejskiej ks. Burzyka; s. Wiesławy Tomaszewskiej (UKSW) pt. Język ewangelicznego konkretu w przedszkolnej piosence religijnej.
Dominowały zagadnienia związane z katolicyzmem ze względu na to, że właśnie w Kościele katolickim pojawiło się hasło nowej ewangelizacji, wśród referatów były jednak także opracowania dotyczące Kościołów protestanckich, prawosławia, a nawet w pewnej mierze hinduizmu, np. wystąpienia Kaliny Wojciechowskiej (ChAT) pt. Wykorzystanie cytatów biblijnych w polskich protestanckich ewangelizacjach; Zbigniewa Paska i Bogusława Sorbjana (AGH) pt. Współczesne świadectwa wiary – tendencje rozwojowe działalności ewangelizacyjnej Kościoła Zielonoświątkowego; także Moniki Kwiecień (UW) pt. Język w służbie wartościom ekumenicznym w najnowszych podręcznikach do nauczania religii ewangelickiej w klasach 1-6; oraz wspomniane referaty Doroty Pazio-Wlazłowskiej i Katarzyny Skowronek.
Wystąpienia oraz dyskusje w czasie obrad koncentrowały się między innymi wokół problemów skuteczności i stosowności nowych sposobów ewangelizowania, w tym środków językowych. Analizowano m.in. elementy języka potocznego i języków środowiskowych, wykorzystanie frazeologizmów, metaforykę, użycie cytatów biblijnych, współdziałanie obrazu i słowa, operowanie komizmem językowym, innowacje gatunkowe i inne środki przyciągające uwagę odbiorców, mechanizmy perswazji, a także techniki manipulacyjne. Rozważano korzyści i zagrożenia wynikające z użycia nowych form, w wielu wypowiedziach pojawiały się konkretne zalecenia lub ostrzeżenia (np. we wspomnianych referatach Stanisława Koziary, Renaty Przybylskiej, ks. Wiesława Przyczyny, ks. Andrzeja Draguły i Aldony Skudrzyk).
W podsumowaniu obrad ks. Wiesław Przyczyna zwrócił uwagę na potrzebę formułowania tematów kolejnych spotkań naukowych w sposób bardziej otwarty na inne poza katolicyzmem wyznania religijne. Zaapelował także o unikanie religijnego zaangażowania w wystąpieniach, ale zarazem o większy udział praktyków – osób posługujących się na co dzień językiem religijnym w ewangelizacji.
Konferencji, która odbyła się w kompleksie budynków Akademii Supraskiej, towarzyszyły wydarzenia kulturalne: zwiedzanie Muzeum Ikon w Supraślu, cerkwi i kościoła w Sokółce, cerkwi w Gródku oraz meczetu Tatarów polskich w Kruszynianach, a także wieczór poetycki ks. Andrzeja Berezowca, którego wiersze czytała Anna Kołosow-Ostapczuk, oraz koncert pieśni cerkiewnej w wykonaniu Ensamble Quatro Voce, dzięki czemu uczestnicy zapoznali się z bogactwem religijnym i kulturowym północno-wschodniej Polski.
Katarzyna Zagórska
Uniwersytet Adama Mickiewicza
Agnieszka Sieradzka-Mruk
Uniwersytet Jagielloński
Obrady rozpoczęły się wystąpieniami ks. W. Przyczyny jako przewodniczącego Zespołu Języka Religijnego RJP PAN oraz M. Rybki reprezentującej Zakład Współczesnego Języka Polskiego i Onomastyki IFP UAM będący współorganizatorem konferencji.
Wprowadzeniem do dalszych rozważań na temat zjawiska nowej ewangelizacji był referat ks. Wojciecha Sadłonia (ISKK - Warszawa) pt. Religijność Polek i Polaków na przełomie XX i XXI wieku jako wyzwanie dla nowej ewangelizacji, w którym autor scharakteryzował model polskiego katolicyzmu na podstawie danych statystycznych. Kilka następnych wystąpień dotyczyło pojęcia nowej ewangelizacji: referat bp. Grzegorza Rysia (UPJPII) (autor przewodniczy Zespołowi ds. Nowej Ewangelizacji Konferencji Episkopatu Polski) pt. Nowa ewangelizacja – czym jest?; Joanny Sobczykowej (UŚ) pt. O Ewangelii i ewangelizacji we współczesnym dyskursie religijnym; Aldony Skudrzyk (UŚ) pt. Ewangelizacja nowa, czyli jaka? Rozważania nie tylko semantyczne. Wśród wystąpień o charakterze teoretycznym należy też wymienić referat Renaty Przybylskiej (UJ) pt. Modele komunikacji religijnej a nowa ewangelizacja oraz Ewy Bobrowskiej (UJ) pt. Polski dyskurs religijny a sfera publiczna.
Trzy referaty dotyczyły nowej ewangelizacji w wypowiedziach papieży: wystąpienia Małgorzaty Rybki (UAM) pt. „...rozpoczęła się nowa ewangelizacja, jak gdyby druga, a przecież ta sama co pierwsza”. Rozumienie pojęcia nowej ewangelizacji w nauczaniu Jana Pawła II; Marzeny Góreckiej (KUL) pt. Struktura i metoda nowej ewangelizacji według Benedykta XVI; a także ks. Henryka Sławińskiego (UPJPII) pt. Wkład papieża Franciszka w język nowej ewangelizacji.
W kilku wystąpieniach omawiano zorganizowane działania nurtu nowej ewangelizacji. Należy tu zaliczyć referaty: Justyny Sobol (KUL) pt. Grupy nowej ewangelizacji na mapie współczesnej Polski – analiza socjologiczna; Małgorzaty Nowak-Barcińskiej (KUL) Biblia jako narzędzie nowej ewangelizacji, w którym referentka przedstawiła zarówno teorię, jak i konkretne akcje ewangelizacyjne, np. rozdawania egzemplarzy Biblii przeznaczonych dla różnych środowisk; Michaeli Lašt’oviÄkowej i Marceli Grygerkovej (UJC AVCR) pt. The language of TEC liturgy, w którym autorki omawiały kursy ewangelizacyjne pod hasłem „Together Encounter Christ” organizowane w Czechach na wzór amerykański.
Przedstawiano także ewangelizowanie w ramach duszpasterstwa przedsiębiorców oraz psychoterapii małżeństw w referacie ks. Przemysława Króla (UPJPII) pt. Idea sukcesu istotnym przesłaniem ewangelizacyjnym duszpasterstwa przedsiębiorców, a także w wystąpieniu Cezarego Sękalskiego (Klinika Małżeńska – Kraków) pt. Psychoterapia małżeństw jako przejaw nowej ewangelizacji na przykładzie Kliniki Małżeńskiej w Krakowie.
Szczególnie wiele uwagi poświęcono ewangelizacji w internecie i jej różnym formom, jak internetowe nauki rekolekcyjne, memy, reklamy. Należy tu wymienić przede wszystkim referaty Doroty Zdunkiewicz-Jedynak (UW), pt. Chrystory, ewangelizatory i inne .... Internetowe narzędzia ewangelizacyjne – pożytki i zagrożenia; Katarzyny Trefler (UŚ) pt. Język nowej ewangelizacji na przykładzie krótkich tekstów ewangelizacyjnych – reklam i memów internetowych zamieszczanych na Facebooku; Eweliny Stachury (UW) pt. Modernizacja języka w dzisiejszej komunikacji religijnej na przykładzie internetowych nauk rekolekcyjnych (ku praktykom nowej ewangelizacji). Temat ewangelizacji internetowej pojawiał się także w kilku innych wystąpieniach.
Zainteresowanie wzbudziły także książki o charakterze świadectw oraz poradników życia duchowego. Na przykład Elżbieta Kucharska-Dreiss (UWr) w wystąpieniu pt. W poszukiwaniu nowych metafor: Jezus jako psycholog i trener omówiła książki Carla Nestiego. Katarzyna Skowronek (PAN i AGH) w referacie pt. Jak mówić o Bogu? Osho teoria języka religijnego przedstawiła poglądy zawarte w książkach popularnego hinduskiego nauczyciela duchowości działającego pod imieniem Osho, który oprócz hinduizmu czerpał także z tradycji chrześcijaństwa i innych religii. Z kolei Andrzej Kominek (UJK - Kielce) w wystąpieniu pt. Gdy problem prawdy staje się względny. Próba przyjrzenia się manipulacyjnym zagrożeniom techniki ramowania na przykładzie kwestii etycznych omawiał pojęcie ramy na różnorodnych przykładach zaczerpniętych z mediów (i trwającej debaty publicznej).
Uwagę badaczy przyciągnęły także różne typy reklamy religijnej: billboardy, foldery, ulotki oraz szeroko rozumiane gadżety religijne, które wykraczają poza formy i funkcje tradycyjnych dewocjonaliów. Tu należy wymienić opracowania ks. Andrzeja Draguły (USz) pt. Jak (nie)ewangelizować wizualnie? O prowokacji jako strategii komunikacyjnej; Katarzyny Czarneckiej (UAM) pt. Laboratoria i medykamenty. O próbach zastosowania wybranych obrazów metaforycznych w popularyzacji treści religijnych; Anny Parchety (UW) pt. Biblia do żucia, czyli religijny marketing.
Jak zatem można zauważyć, wiele uwagi poświęcono formom wizualnym, oprócz plakatów reklamowych, memów i gadżetów, poruszano także tematykę filmów i różnorodnej twórczości plastycznej. Oprócz wyżej wspomnianych należy tu wymienić referaty ks. Marka Lisa (UO) pt. Meandry filmowych teologii: perspektywy dla nowej ewangelizacji, Artura Mamcarza-Plisieckiego (KUL) pt. Znak wizualny w służbie ewangelizacji. Analiza retoryczna wybranych form wizualnych; Anny Marty Ĺťukowskiej (UMCS) pt. Rola ewangelizacyjna i wychowawcza współczesnej sztuki sakralnej na przykładzie twórczości Marko Ivana Rupnika, Barbary Forysiewicz (UG) pt. Warsztaty ikonograficzne – ewangelizacja przez tworzenie i kontemplację, oraz Doroty Pazio-Wlazłowskiej (PAN) pt. Ewangelizacja wizualna na przykładzie akcji ĐŃ – ĐżŃавОŃНавнŃĐľ!
Przedmiotem wielu wystąpień były tradycyjne formy ewangelizowania w nowej postaci, jak przekłady biblijne, misje ludowe, modlitewniki, katechizm, formy zbliżone do kaznodziejstwa, piosenka religijna, np. w wystąpieniach: Stanisława Koziary (UP) pt. Język współczesnych polskich przekładów biblijnych wobec zadań nowej ewangelizacji; ks. Wiesława Przyczyny pt. Misje ludowe – skuteczny środek nowej ewangelizacji?; Marii Wojtak (UMCS) pt. Ewangelizacyjne funkcje najnowszych modlitewników; Zbigniewa Barcińskiego (KUL) pt. Ewangelizacyjny katechizm młodych – chwyt retoryczny czy zmiana paradygmatu ewangelizacji?; Renaty Bizior (AJD – Częstochowa) pt. Od mikrokazań do memów z kazaniami. O innowacyjności komunikacji kaznodziejskiej ks. Burzyka; s. Wiesławy Tomaszewskiej (UKSW) pt. Język ewangelicznego konkretu w przedszkolnej piosence religijnej.
Dominowały zagadnienia związane z katolicyzmem ze względu na to, że właśnie w Kościele katolickim pojawiło się hasło nowej ewangelizacji, wśród referatów były jednak także opracowania dotyczące Kościołów protestanckich, prawosławia, a nawet w pewnej mierze hinduizmu, np. wystąpienia Kaliny Wojciechowskiej (ChAT) pt. Wykorzystanie cytatów biblijnych w polskich protestanckich ewangelizacjach; Zbigniewa Paska i Bogusława Sorbjana (AGH) pt. Współczesne świadectwa wiary – tendencje rozwojowe działalności ewangelizacyjnej Kościoła Zielonoświątkowego; także Moniki Kwiecień (UW) pt. Język w służbie wartościom ekumenicznym w najnowszych podręcznikach do nauczania religii ewangelickiej w klasach 1-6; oraz wspomniane referaty Doroty Pazio-Wlazłowskiej i Katarzyny Skowronek.
Wystąpienia oraz dyskusje w czasie obrad koncentrowały się między innymi wokół problemów skuteczności i stosowności nowych sposobów ewangelizowania, w tym środków językowych. Analizowano m.in. elementy języka potocznego i języków środowiskowych, wykorzystanie frazeologizmów, metaforykę, użycie cytatów biblijnych, współdziałanie obrazu i słowa, operowanie komizmem językowym, innowacje gatunkowe i inne środki przyciągające uwagę odbiorców, mechanizmy perswazji, a także techniki manipulacyjne. Rozważano korzyści i zagrożenia wynikające z użycia nowych form, w wielu wypowiedziach pojawiały się konkretne zalecenia lub ostrzeżenia (np. we wspomnianych referatach Stanisława Koziary, Renaty Przybylskiej, ks. Wiesława Przyczyny, ks. Andrzeja Draguły i Aldony Skudrzyk).
W podsumowaniu obrad ks. Wiesław Przyczyna zwrócił uwagę na potrzebę formułowania tematów kolejnych spotkań naukowych w sposób bardziej otwarty na inne poza katolicyzmem wyznania religijne. Zaapelował także o unikanie religijnego zaangażowania w wystąpieniach, ale zarazem o większy udział praktyków – osób posługujących się na co dzień językiem religijnym w ewangelizacji.
Konferencji, która odbyła się w kompleksie budynków Akademii Supraskiej, towarzyszyły wydarzenia kulturalne: zwiedzanie Muzeum Ikon w Supraślu, cerkwi i kościoła w Sokółce, cerkwi w Gródku oraz meczetu Tatarów polskich w Kruszynianach, a także wieczór poetycki ks. Andrzeja Berezowca, którego wiersze czytała Anna Kołosow-Ostapczuk, oraz koncert pieśni cerkiewnej w wykonaniu Ensamble Quatro Voce, dzięki czemu uczestnicy zapoznali się z bogactwem religijnym i kulturowym północno-wschodniej Polski.
Katarzyna Zagórska
Uniwersytet Adama Mickiewicza
Agnieszka Sieradzka-Mruk
Uniwersytet Jagielloński